“Wie heeft deze draak bedacht?”: hoe het nieuwe gemeentedecreet straks onnodige cinema en chaos gaat opleveren in de grote steden

“Ik denk dat niemand echt goed beseft wat ze gestemd hebben, of toch in elk geval niemand die in een grote stad woont in Vlaanderen.” Zowel in Antwerpen als Gent, maar ook in andere centrumsteden, maken de huidige bestuurders zich ernstige zorgen. Uiteraard is er de kiescampagne van 13 oktober, waarbij ze een zo goed mogelijk resultaat willen halen, maar het is vooral wat daarna komt dat zorgen baart. Er dienen zich complexe onderhandelingen over de coalities aan, maar tegelijk komt het nieuwe gemeentedecreet roet in het eten gooien. Want in dat decreet zitten een gigantische tijdsdruk én regels van initiatiefrecht die het allemaal nog lastiger maken. De grootste partij heeft immers slechts 2 weken, waarbij ze op het eind eigenlijk al een voordrachtsakte van de schepenen moeten hebben. Daarna verschuift het initiatiefrecht naar de tweede partij, voor twee weken, daarna naar de derde, en zo verder. Begin december kan dan de gemeenteraad zelfs gaan stemmen over de voordrachtsaktes, als er tegen die tijd geen coalitie is. Heel die toestand leidt tot grote irritatie: “Op deze manier heeft men gewoon georganiseerde chaos via het decreet in gang gestoken.”

In het nieuws: Nieuwe spelregels voor de coalitievorming in de gemeenten.

De details: Wat op het eerste gezicht een decreet moest zijn dat meer ‘transparantie’ en ‘democratische hygiëne’ in het systeem van gemeentelijke coalitievorming zou brengen, dreigt nu het werk van Bart De Wever (N-VA) en Mathias De Clercq (Open Vld) bijzonder moeilijk te maken.

• ‘Versterking lokale democratie’ heet het nieuwe gemeentedecreet dat het Vlaams Parlement op 16 juli 2021 stemde. Het moest “de lokale democratie hervormen en moderniseren”, zo kondigde de meerderheid van N-VA, CD&V en Open Vld trots aan.

• Een pak veranderingen zijn ondertussen al langer duidelijk: 

  • Er is veel te doen om de afschaffing van de stemplicht, wat straks wel wat verschuivingen zou kunnen veroorzaken. Volgens peilingen zal zo’n 15 procent van de kiezers niet komen opdagen. 

  • Daarnaast is de lijststem de facto afgeschaft: partijen hebben zo veel minder greep op wie het schopt tot gemeenteraadslid. De populairste wint. 

  • Belangrijker nog: de grootste stemmenkampioen van de grootste lijst in de coalitie wordt automatisch burgemeester. 

  • Bovendien kunnen er nu ook tijdens de legislatuur coalitiewissels plaatsvinden, via een constructieve motie van wantrouwen. 

• Het decreet had al een grote impact: waar in het verleden erg vaak vooraf een voorakkoord werd gemaakt, zodat op verkiezingsdag eigenlijk achter de schermen al wel duidelijk was wie de gemeente zou gaan besturen, is dat nu veranderd in kartelvorming. 

• Net om de grootste te zijn, en de sjerp te kunnen claimen, gaan veel partijen nu al voor de verkiezingen samen, onder één lijst. Dat is een pak transparanter; stemmers zien nu duidelijk op voorhand welke partijen met elkaar samengaan. 

• Maar het leidde ook tot een verschraling van het landschap: er zijn veel minder lijsten en kandidaten dan in 2018, nu in 2024. 

• Alleen: één van de belangrijkste innovaties in het gemeentedecreet is onder de waterlijn gebleven. Het nieuwe decreet voorziet immers een heel pak nieuwe spelregels voor de dagen en weken na de verkiezingen. Daarbij dreigt een hele carrousel aan initiatiefrecht en de bijbehorende mogelijkheid om een gemeente- of stadsbestuur voor te dragen.

Waarom zowel Bart De Wever als Mathias De Clercq ontzet reageerden, toen ze de details onder ogen kregen: “Dit lijkt onwerkbaar”.

Subscribe to W16 Plus to read the rest.